2010 urtea baino lehen, auzoko elkarteek antzeman zuten hiri-ortu ekologikoen premia zegoela. Lehen ideia hau gauzatzen hasi zen ekimen ezberdinen bitartez.Antes de 2010 las asociaciones de vecinos/as ya habían detectado en el barrio una demanda de espacios para huertos urbanos ecológicos. Esta primera idea fue tomando cuerpo y concretándose en diferentes actuaciones.

2011 urtean, “Inmersiones” ekimen artistikoaren barruan (hiriko artistak biltzen dituen ekimena da, urte horretan “Ekokultura, natura, artea eta hiria” landu zuten), auzoko partzela libre batean landaketa sinbolikoa egin zen.

Landaketa horretan parte hartu zuten pertsona batzuk, Zabalgana Batuz eta Pasabidea auzo elkarteekin batera, eta geroago ekimenera bildu ziren pertsona gehiagorekin, auzoan autokudeatutako ortu ekologikoak martxan jartzea serioski planteatu zuten.

Talde sustatzailea finkatu eta gero, CEAko teknikariekin kontaktuak hasi ziren, eta erantzun positiboa jaso zen. Proiektuaren alde ikusgarriena kudeaketa zen. Hasieratik argi izan genuen autokudeatutako sistema komunitarioa izango zela.

Gure diagnostikoaren arabera, auzokideen arteko ezagutza eta erlazioa eraikitzeke zegoen, eta honelako ekipamendua norabide horretan guztiz lagungarria izan al zen.

Orduan, partzela egokia bilatzen hasi ginen, eta aldi berean, informazio eta sentsibilizazio hainbat ekimen burutu ziren: bilerak, hitzaldiak, interneteko webgunea (http://www.zabalortu.eus), jaiak, topaketak, eta abar.

2013 urtearen hasieran, ingurumen eta CEAko teknikariekin hainbat bilera izan eta gero, Aldaiako 5. sektorean zegoen ED02 partzela aukeratu zen, hiru hautagaien artean. Horretarako, hainbat eremu baloratu ziren: eguzkia ematea, laua izatea, haizetik babestua egotea, ibai-sistematik gertu egotea, eta auzoko beste ekipamenduetatik gertu egotea. 

Elkartea legalki gauzatu zenean Zabalortu izenarekin, 2014ko hasieran, inflexio-puntua izan zen. Ordutik ona, gero eta bazkide kopurua handiagoa izan dugu. Alde horretatik, proiektuaren sozializazioa, guztiz arrakastatsua izan dela esan daiteke.

Talde sustatzaileak, partzela horretan proiektua gauzatzeko behar ziren baliabideen zerrenda bat prestatzea ezinbestekoa zela ikusi zuen.

Horretarako, lantalde tekniko bat sortu zen. Urte batez, udaletxe, CEA eta espazio publikoko teknikariekin bilerak izan zituzten.

Azkenik, akordio batera heldu ziren, eta elkartearen nahiak, beharrak eta lehentasunak proiektuari egokitutako aurrekontuarekin bat etorri ziren.

Azkenik, akordio batera heldu ziren, eta elkartearen nahiak, beharrak eta lehentasunak proiektuari egokitutako aurrekontuarekin bat etorri ziren.

2014 urtearen erdialdean, partzela egokitzeko lanaren deialdi publikoa egin zen. Eta urrirako, lehiaketa irabazi zuen enpresak lana amaitu zuen.

2015 urtearen hasieran, ortuaren kudeaketaren deialdia zabaldu zuen, eta Zabalortu elkarteak lau urterako irabazi zuen.

Ordurako, Zabalortuk ortuen esleipen kanpaina egina zuen, konpromiso eta talde irizpideekin. Aurkeztutako taldeak gero eta handiagoak, eta partaideen konpromisoa gero eta handiagoa izanik (auzoko elkarteetan parte-hartzea, …), puntu gehiago lortu al ziren partzela bat lortzeko.

Harrotasunez esan dezakegu honelako azpiegitura apal batek auzoko 150 familia baino gehiagorentzat zerbitzua ematen duela.

Zabalortuk gaur egun hiru esparru garatu ditu gehienbat:

a) Partzela bera eta ortuetarako tresneria antolatu eta egokitu du.

b) Bakoitzaren erabilera esleitu du.

c) Auzokideak inplikatu ditu autokudeaketan parte-hartzeko lantalde ezberdinen bitartez: informatika, jarduera, apainketa, prestakuntza, …

Horrela, alde batetik, pertsonen arteko lankidetza behar izan dituzten lanak egin dira, eta bestetik, lan horiek auzoarentzako jarduera soziokulturalak izan dira. Honela, hainbat hilabete igaro eta gero, emaitza nabarmena izan da: bai pertsonen eta kolektiboaren inplikazioaren aldetik, bai komunitate eta ikuspegi sozialaren aldetik, eta baita potentzialtasun handiko jardueren aldetik ere.

Laburbilduz: espazioak, partzelak eta 50 inguru ortuak aprobetxatu ditugu. Fruituak erein, zaindu eta bildu ditugu denboraldiaren barruan (maiatzetik urrira). Eta hainbat jarduera ezberdin egin ditugu ere: aurkezpenak, jaiak, kurtsoak, umeentzako eta helduentzako tailerrak , hitzaldiak, eta abar.

Beste kolektibo batzuek ere jarduerak egin dituzte.  Horrela, espazioaz aparte, kideen deialdiak egiteko gaitasuna, iniziatiba eta inplikazioa ere aprobetxatu dira.

Bestalde, oso deigarria eta erakargarria izan da. Bai auzoarentzako, bai beste auzo, kolektibo eta pertsonentzako. Erlazioak sortu dira eta hiri osoarentzako jarduera ludiko-kulturalak prestatzeko gaitasuna ere lortu da.

Talde sustatzaileak esperientzia handia lortu du. Eta ondo eztabaidatu ondoren, proiektua dimentsio guztietara (soziala, integratzailea, komunitarioa eta soziala) zabaltzeko erabakia hartu du. Hori bai, gaur egungo mugaketak kontutan hartuta (argia, ura, lan-tresnak), eta baita ere jarduera ezberdinak aurrera eramateko zailtasunekin (kalean aritzeko tasak, ekipamendua, materiala edo hedapena). 

Mugaketa horiek proiektua anbizio handiagoarekin garatzeko ahalmena moztu dute. Eztabaidatu eta gero ondorioztatu da udaletxearekin kolaboratzea (hitzarmen baten bitartez), potentzial guzti hori aprobetxatzeko eta errentagarri bihurzteko aukera emango lukeela.

Gaur egun, hiri-ortuak ez daude janariaren ekoizpenari bakarrik lotuta. Aisialdi behar berriei erantzuna ematen diote, naturarekin harremana berreskuratzeko beharrarekin. Eta daukaten funtzio ezberdinak onartuak izan dira: ekologikoa, soziala, didaktikoa, aisialdikoa,  produktiboa, estetikoa (ornamentazioa), terapeutikoa, kulturala, eta lurralde-kudeaketa hobetzeko garrantzian (Busquets i Fàbregas 2008).

Hiri-ortuak, beraz, hiria oxigenatzeko aukera ematen dute. Eta aldi berean, auzokideentzako dibertsio, aisialdi eta erlazionatzeko espazioak sortzen dituzte.

Espazio hauek heziketarako duten balioa eta potentziala oso handia da: hiritarrak sentsibilizatzeko balio dute, bereziki gazteagoak direnentzako (Zabalgana auzoan ematen dena), askotan landa-ingurunetik deserrotuta baitaude. Aktiboki parte hartzeko aukera ematen dute komunitatearen balioak eta belaunaldi-arteko erlazioak sustatuz (Zabalgana auzoan landu beharreko eremua hain zuzen ere).

Hiri-ortuak autokontsumorako zuzenduak daude, eta, normalean, partzelak ezin dira helburu komertzial edo profesionaletarako erabili.

Dena den, hiri-ortuak bertako produktuak bultzatzeko ere lagundu dezakete. Eta administrazioak (lurraren jabea izanda edo ez izanda), hiri-ortuekin erlazionatutako produktu hauen inguruko jarduerak bultzatu beharko lituzke: herri-ekimenak, azokak edo merkatuak.

Aisialdi, elkarlan, parte-hartze eta auzo-identitate beharrei erantzuna ematen dio. Eta ondorio positibo ugari lortzen ditu: ongizatean, ingurumen eta espazio baldintzetan (ingurumenaren kalitatea), eta jabetze, parte-hartze eta soziabilitatean (nortasun kulturala).

Bai ortuen, bai Zabalganako komunitate proiektuaren finkapena ahoz aho doa auzokideen artean.